Pwysau
Uned:
- Màs
- Pwysau (mewn materion anwyddonol)
Defnydd byd-eang:
- Y D.U., U.D.A, Awstralia, Canada, Seland Newydd ac eraill
Disgrifiad:
Mae'r pwys yn ffordd o fesur màs a ddefnyddir yn y system imperial, ac fe'i dderbynnir bob dydd fel uned o bwysau (y grym dysgyrchedd sy'n gweithredu ar unrhyw wrthrych).
Diffiniad:
Diffinnir y pwys imperial (avoirdupois, neu ryngwladol) yn swyddogol fel 453.59237 gram.
Tarddiad:
Mae'r enw pwys yn addasiad o'r ymadrodd Lladin 'libra pondo', neu bwysyn, ac roedd y libra Rhufeinig (felly y symbol 'lb') yn pwyso tua 329 gram.
Drwy hanes, mae'r pwys (neu ei gyfieithiad lleol) wedi'i ddefnyddio i fesur pwysau mewn rhannau gwahanol o'r byd, gan gynnwys y Deyrnas Unedig, Ffrainc, yr Almaen, Scandinafia a Rwsia. Er bod yr union fàs a ddiffinnir yn bwys wedi amrywio o system i system, maen nhw wedi bod yn gymharol tebyg, fel arfer rhwng 350 a 560 gram metrig.
Yn y DU mae nifer o systemau gwahanol wedi defnyddio'r pwys ar y cyd, er mai'r pwys avoirdupois (a elwir hefyd yn bwys gwlân) yw'r un a ddefnyddir yn fwyaf aml a pharhaus (lb av neu lb avdp yn gryno). Un amrywiad a ddefnyddir o hyd heddiw yw'r pwys aur (tua 373g), yn amlaf i fesur màs metalau gwerthfawr.
Gwnaeth Deddf Pwyso a Mesur y DU 1878 ddiffinio'r pwys imperial am y tro cyntaf yn nhermau unedau metrig (1 pwys = 453.59265g), ac yn 1893 gwnaeth Gorchymyn Mendenhall ddiffinio pwys yr Unol Daleithiau drwy ddisgrifio cilogram yn gyfwerth â 2.20462 pwys.
Cytunodd yr Unol Daleithiau a gwledydd y Gymanwlad ar ddiffiniadau cyffredin ar gyfer y pwys (a'r llath) a fabwysiadwyd yn 1959 (1964 yn y DU).
Cyfeiriadau cyffredin:
- Mewn gwledydd Saesneg eu hiaith, mae pwysau person yn cael eu mynegi fel arfer mewn stonau a phwysau, er mai mewn pwysau'n unig y mae hyn fel arfer yn cael eu mynegi yn yr Unol Daleithiau.
- Yn y DU ac Iwerddon, mae bwydydd a gafodd eu gwerthu fel arfer fesul pwys cyn i'r system fetrig gael ei mabwysiadu yn dal i gael eu gwerthu mewn meintiau sy'n gyfwerth â'r hen safon imperial, fel menyn, sydd fel arfer yn cael ei werthu mewn pecynnau 454g (1lpwys).
- Bydd pysgotwyr yn aml yn mynegi maint pysgod a ddelir mewn pwysau ac ownsys.
- Mae cymeriad Shakespeare, Shylock, yn enwog am ofyn am "bwys o gnawd" fel sicrwydd am fenthyciad.
Cyd-destun ei ddefnydd:
Mae cymwysiadau gwyddonol yn defnyddio pwys i ddisgrifio màs, tra ei fod yn cael ei ddefnyddio bob dydd i fesur pwysau. Er bod y system fetrig o bwysau a mesuriadau wedi'u derbyn yn eang, mae'r pwys yn parhau i gael ei ddefnyddio mewn gwledydd Saesneg eu hiaith.
Mae'r pwys, yn hanesyddol, wedi'i ddefnyddio i ddisgrifio pwysau pelen neu siel arfau, a chafodd yr arfau eu hunain eu henwi ar ôl y bwledi y byddent yn eu tanio, er enghraifft y 32-pwys.
Yn y DU ac America, mae'r pwys hefyd yn cael ei ddefnyddio i helpu i fynegi pwysedd, ac mae pwys y fodfedd sgwâr (p.s.i) yn safon dderbyniol.
Unedau cydrannol:
- Mae un deg chwech o ownsys mewn un pwys, er yn hanesyddol (ac yn swyddogol), diffiniwyd bod pwys yn cynnwys 7,000 o ronynnau aur (gr) tan i'r safon ryngwladol y cytunwyd arni gael ei weithredu yn 1959.
Lluosrifau:
- 14pwys = 1 stôn
- 28pwys = 1 chwarter (chwarter canpwys hir)
- 112pwys = 1 canpwys hir
- 2240pwys = 1 dunnell (imperial, neu dunnell hir)